Prepoved zakrivanja žensk na območju Gore
DOI:
https://doi.org/10.35469/poligrafi.2025.485Ključne besede:
Zakon o prepovedi uporabe zara in feredže, muslimani, regija Gora, Goranci, sekularizacijaPovzetek
Prispevek obravnava izvajanje Zakona o prepovedi nošnje zara in feredže v Gori sredi 20. stoletja. Gora je hribovita pokrajina, ki se razteza med vrhovi Šar planine, Koritnika in Koraba. Upravno gledano, zajema mestno občino Dragaš in 18 vasi. Zakon o prepovedi uporabe zara in feredže je v Ljudski republiki Srbiji začel veljati leta 1951 in šteje za izjemno radikalen korak komunistične vlade. Njegovo izvajanje je vključevalo prepoved nošnje pokrival, s katerimi so si muslimanske ženske zakrivale lase, obraz in telo. Z njim je komunistična oblast spodbujala prizadevanja za dva ideala: emancipacijo žensk in enakost spolov. Toda sodeč po spominih ljudi iz Gore, je ta zakon zelo travmatično vplival na številne ženske v goranski skupnosti, saj je prekinil večstoletno tradicijo nošnje naglavnih rut in terlika, črnega ogrinjala, ki je v goranski skupnosti označeval tudi zakonski stan žensk. Izhodišče prispevka je predpostavka, da je bila prepoved zakrivanja strategija za spodbujanje sekularnih političnih ideologij in obenem izraz omejevanja verskih svoboščin. Avtorica v njem razčleni Zakon o prepovedi nošnje zara in feredže v okviru procesa sekularizacije, ki ga je lokalni skupnosti vsilila država.
Prenosi
Literatura
Abazović, Dino. “Sekularizam i sekularizacija u sadašnjem javnom diskursu – iz nereligijske perspektive.” In Religija i sekularna država: Uloga i značaj religije u sekularnom društvu iz muslimanske, kršćanske i jevrejske perspektive sa fokusom na Jugoistočnu Europu, edited by Ahmet Alibašić and Stefan Schreiner, 189–96. Međunarodni simpozijum, Sarajevo (BiH) 21.-24. oktobar/listopad 2007. Sarajevo, 2007.
Achkoska, Violeta. “Lifting the Veils from Muslim Women in the Republic of Macedonia Following the Second World War.” In Gender Relations in South Eastern Europe: Historical Perspectives on Womanhood and Manhood in 19th and 20th Century, edited by Miroslav Jovanović and Slobodan Naumović, 183–194. Studies on South East Europe, Vol. 3. Münster: LIT Verlag, 2004.
Act on the Ban of Wearing the Zar and the Feredža. Official Gazette of the People’s Republic of Serbia 4 (1951): 84–85. Accessed March 12, 2025. https://pravno-informacioni-sistem.rs/arhslgl/numberOverview/sgarh/14119.
Aksić, Nina. Kultura svih ili kultura za sve Institucionalni amaterizam u Novom Pazaru u periodu socijalizma. Monografska izdanja, Edicija – Posebna izdanja knj. 95. Beograd: Etnografski institut SANU, 2023.
Aksić, Nina, and Hasna Ziljkić. “Ženska odevna praksa tokom 20. veka u Novom Pazaru i okolini.” Glasnik Etnografskog instituta SANU LXX, no. 1 (2022): 159–60. https://doi.org/10.2298/GEI2201149A.
Aksić, Sava. “Sekularizacija države (Pojam, uzroci i posledice).” Zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu 57, no. 80 (2018): 181–96. https://doi.org/10.5937/zrpfni1880181A.
Amin, Qasim. The Liberation of Women & The New Woman. Cairo: The American University in Cairo, 2000.
Antonijević, Dragoslav. “Etnički identitet Goranaca.” In Šarplaninske župe Gora, Opolje i Sredska: Atnropogeografsko-etnološke, demografske, sociološke i kulturološke karakteristike, edited by Dragoslav Antonijević and Milovan Radovanović, 76–88. Posebna izdanja, knj. 40/II. Beograd: Geografski institut “Jovan Cvijić”, 1995.
Asad, Talal. Formations of Secular: Christianity, Islam, Modenity. Stanford, California: Stanford University Press, 2003.
Asman, Alaida. Duga senka prošlosti. Beograd: Biblioteka XX vek, 2011.
Ćimić, Esad. Drama ateizacije: religija, ateizam i odgoj. Sarajevo: Zavod za izdavanje udžbenika, 1971.
Dacić Nadir, and Lejla H. Alomerović. Islamska zajednica Srbije (1868-2018) (1284-1439 hidžretska godina), zajednica muslimana Srbije – kratak pregled nastanka i razvoja. Beograd: Fakultet islamskih nauka u Beogradu, Kulturno društvo muslimana Srbije “Gajret”, 2018.
Derans, Žan-Arno, and Loran Žeslen. Putovanje u zemlju Goranaca: Balkan, početak XXI veka. Beograd: Medijska knjižara Krug, 2011.
Divac, Zorica. “Svadbeni običaji u Sredačkoj župi i Gori.” In Šarplaninske župe Gora, Opolje i Sredska: Antropogeografsko-etnološke, demografske, sociološke i kulturološke karakteristike, edited by Dragoslav Antonijević and Milovan Radovanović, 195–202. Posebna izdanja, knj. 40/II. Beograd: Geografski institut “Jovan Cvijić”, 1995.
Dizdrarević, Elvira. Ideologija i moda u socijalističkoj Jugoslaviji 1960-tih godina: pojava džinsa. Diploma thesis, Univerzitet u Sarajevu, Filozofski fakultet, 2019.
Đorđević Crnobrnja, Jadranka. “‘Opšta mesta sećanja’ u okviru ličnog sećanja – na primeru svadbe u Gori.” Glasnik Etnografskog instituta SANU / Bulletin of the Institute of Ethnography SASA 62, no. 1 (2014): 261–74.
Đorđević Crnobrnja, Jadranka. Nismo prekidali sa Gorom. Etnicitet, zajednica i transmigracije Goranaca u Beogradu. Posebna izdanja sv. 93. Beograd: Etnografski institut SANU, 2020.
Đorđević Crnobrnja, Jadranka. “Aktivnosti žena i očuvanje nematerijalnog kulturnog nasleđa goranske zajednice.” Etnoantropološki problemi, n.s. 18, no. 4 (2023): 1221–43. https://doi.org/10.21301/eap.v18i4.9.
Đurović, Miloš. “Hidžab kao fenomen konstruisanja i osporavanja identiteta: primjer savremenog Novog Pazara.” Etnoantropološki problemi, n. s. 10, no. 4 (2015): 821–38.
“Gora vo srce”. Accessed January 28, 2025. https://gora.in.rs.
Gorani National Council in the RS – Nacionalni savet Goranaca. Accessed January 28, 2025. https://www.facebook.com/nacionalnisavetgoranaca/.
Al Haddad, Tahir. “Imra’atuna fi al sharia wa lmujtama.” In Muslim Women in Law and Society Annotated translation of al Tahir al-Haddad’s Imra’atuna fi al-sharia wa l-mujtama, edited by Ronak Husni and Daniel L. Newman. New York: Routledge, 2007.
Harcet, Marjana. “Kuranski propisi o odijevanju kao temelj egalitarnosti u islamu.” Etnološka istraživanja/Ethnological Researches 1, no. 12/13 (2008): 191–201.
Hasani, Harun. “Migracije stanovništva Gore.” In Šarplaninske župe Gora, Opolje i Sredska. Antropogeografsko-etnološke, demografske, sociološke i kulturološke karakteristike, edited by Dragoslav Antonijević and Milovan Radovanović, 11–75. Beograd: Geografski institut “Jovan Cvijić”, Posebna izdanja, knj. 40/II, 1995.
Hristov, Petko. “The Balkan Gurbet /Pečalbarstvo – Past and Present”. Glasnik Etnografskog instituta SANU LXIII, 3 (2015): 551–63.
Idrizi, Admir. “Zakon o zabrani nošenja zara i feredže.” Accessed March 7, 2025. https://www.academia.edu/38338015/Zakon_o_zabrani_nošenja_zara_i_feredže_pdf.
Idrizi, Sadik and Admir Idrizi. Kruševo (Gora). Prizren: Utilis, 2020.
Ivanović-Barišić, Milina. Odevanje u okolini Beograda: druga polovina 19. i prva polovina 20. veka. Posebna izdanja, knj. 88. Beograd: Etnografski institut SANU, 2017.
Ivanović, Milan. “Kulturna baština Gore, Opolja i Sredske župe.” In Šarplaninske župe Gora, Opolje i Sredska. Antropogeografsko-etnološke, demografske, sociološke i kulturološke karakteristike, edited by Dragoslav Antonijević and Milovan Radovanović, 453–78. Posebna izdanja, knj. 40/II. Beograd: Geografski institut “Jovan Cvijić”, 1995.
Katalinić, Ante. “Dva tipa ateizacije.” Obnovljeni Život: časopis za filozofiju i religijske znanosti 36, no. 3–4 (1981): 264–68.
Katić, Tatjana. “Prelazak na islam stanovništva Gore i Opolja, prema osmanskim katastarskim popisima.” Glasnik Etnografskog instituta SANU LXIX, no. 1 (2021): 65–82.
Kladničanin, Fahrudin. Peča. Novi Pazar: Akademska inicijativa “Forum 10”, 2020.
Kostić, Ivan Ejub. “Islam i feminizam u postkolonijalnom dobu.” Kom V, no. 3 (2016): 95–119.
Kostić, Petar. Crkveni život pravoslavnih Srba u Prizrenu i njegovoj okolini u XIX veku. Beograd, 1928.
Malešević, Miroslava. Didara: Životna priča jedne Prizrenke. Etnološka biblioteka knj. 14. Beograd: Srpski genealoški centar, 2004.
Marasović, Špiro. “Kriza ateizma.” Crkva u svijetu 20, no. 4 (1985): 338–48. https://core.ac.uk/download/pdf/14455607.pdf.
Markov, Ivaylo. “Changing Practices of ‘Being Together’ in the Transnational Kin-Relationships among Gorani.” Glasnik Etnografskog instituta SANU LXVII, no. 3 (2019): 501–22.
Mithans, Gašper. “Religious Communities and the Change of Worldviews in Slovenia (1918–1991): Historical and Political Perspectives.” Annales: Annals for Istrian and Mediterranean Studies, Series Historia et Sociologia 30, no. 3 (2020): 415–34. https://10.19233/ASHS.2020.27.
Mladenović, Radivoje. “Govor Šarplaninske župe Gora.” In Srpski dijalektološki zbornik XLVIII, Rasprave i građa, edited by Pavle Ivić, 1–606. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti i Institut za srpski jezik SANU, 2001.
The National Council of Gorani people in the Republic of Serbia – Nacionalni savet Goranaca. Accessed January 28, 2025. https://goranci.org.rs/info/.
Nikolić, Desanka. “Etnokulturni stereotipi stanovnika Gore i Sredačke župe.” In Šarplaninske župe Gora, Opolje i Sredska, Antropogeografskoetnološke, demografske, sociološke i kulturološke karakteristike, edited by Dragoslav Antonijević and Milovan Radovanović, 169–74. Posebna izdanja, knj. 40/II. Beograd: Geografski institut “Jovan Cvijić” SANU, 1995.
Nora, Pierre. “Između Pamćenja i Historije. Problematika mjestâ.” In Kultura pamćenja i historija, edited by Brkljačić Maja and Sandra Prlenda, 21–43. Zagreb: Golden marketing - Tehnička knjiga, 2006.
Pavlović, Aleksandar. “Proslava Đurena u Prizrenskoj Gori - prilog istraživanju.” Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini 51, no. 2 (2021): 159–89.
Petovar, Ksenija. “Osobenosti socijalnog prostora Gore i Sredske.” In Šarplaninske župe Gora, Opolje i Sredska: Antropogeografskoetnološke, demografske, sociološke i kulturološke karakteristike, edited by Dragoslav Antonijević and Milovan Radovanović, 429–44. Posebna izdanja, knj. 40/II. Beograd: Geografski institut “Jovan Cvijić” SANU, 1995.
Radić, Radmila. “Pripadanje bez verovanja i poznavanja.” In Novosti iz prošlosti. Znanje, neznanje, upotreba i zloupotreba istorije, edited by Vojin Dimitrijević, 107–25. Beograd: Beogradski centar za ljudska prava, 2010.
Radovanović, Milovan. “Antropogeografske i etnodemografske osobenosti šarplaninskih župa Gore, Opolja i Sredske.” In Šarplaninske župe Gora, Opolje i Sredska: Antropogeografsko-etnološke, demografske, sociološke i kulturološke karakteristike, edited by Dragoslav Antonijević and Milovan Radovanović, 429–44. Posebna izdanja, knj. 40/II. Beograd: Geografski institut “Jovan Cvijić” SANU, 1995.
Reaves, Dylan. “Peter Berger and the Rise and Fall of the Theory of Secularization.” Denison Journal of Religion 11, Article 3 (2012): 11–19. Accessed March 7, 2025. https://digitalcommons.denison.edu/religion/vol11/iss1/3/.
Reljić, Mitra. “Goranci – od geografske odrednice do etnonima.” Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske – Društva članova u Crnoj Gori 1, no. 1–2 (2011): 165–73.
Schmidinger, Thomas. Gora: SActischsprachige Muslime zwischen Kosovo, Albanien, Mazedonien und Diaspora. Wien: Wiener Verlag, 2013. https://www.academia.edu/4305148/Gora_SActischsprachige_Muslime_zwischen_Kosovo_Albanien_Mazedonien_und_Diaspora.
Sofuoğlu, Ebubekir, ed. Şar Dağlarindaki Genetik Şifreler - Gora Abidesi. Baský: Fsf Print Hause - Avcýlar Ýstanbul, 2007.
Spahić-Šiljak, Zilka, ed. Propitivanje ženskih, feminističkih i muslimanskih identiteta. Post-socijalistički konteksti u Bosni i Hercegovini i na Kosovu. Sarajevo: Centar interdisciplinarne postdiplomske studije, Univerzitet u Sarajevu, 2012.
Spahić-Šiljak, Zilka, and Rebeka Jadranka Anić. I vjernice i građanke. Sarajevo: TPO fondacija i CIPS-Univerziteta u Sarajevu, 2009.
Šaković, Edin, and Izet Šabotić. “Skidanje zara i feredže na području sreza Gračanica.” Glasnik arhiva i arhivističkog udruženja Bosne i Hercegovine, no. 43 (2013): 289–306.
Šefit, Ljajko. Istanbulske rane. Gornji Milanovac: Grafoprint, 2018.
Šeta, Đermana. “Analiza utjecaja novije zabrane ženskih muslimanskih odjevnih praksi u Evropi.” In Pažnja! Odjeća, umjetnost, identitet, edited by Irfan Hošić, Danijela Velimirović, Aleksandar Pašagić et. al., 55–64. Bihać: Tehnički fakultet Univerziteta u Bihaću, Odsjek za tekstilni dizajn, 2014.
Štuhec, Ivan Janez. “Sekularna Europa i novo pozicioniranje religije u društvu.” Nova prisutnost 12, no. 1 (2014): 5–22.
Vučinić Nešković, Vesna. Metodologija terenskog istraživanja u antropologiji. Od normativnog do iskustvenog. Posebna izdanja, knj. 10. Beograd: Odeljenje za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta, Srpski genealoški centar, Etnološka biblioteka, 2013.
Zejneli, Zejnel. Goranci – svačiji i ničiji, a ipak svoji. Subotica: Grafoprodukt, 2015.
Žunić Dragan, Tradicionalna estetska kultura - Telo i odevanje, edited by Dragan Žunić. Niš: Centar za naučna istraživanja SANU i Univerziteta u Nišu, 2009.
Prenosi
Objavljeno
Kako citirati
Številka
Rubrike
Licenca
Avtorske pravice (c) 2025 Jadranka Đorđević Crnobrnja
To delo je licencirano pod Creative Commons Priznanje avtorstva 4.0 mednarodno licenco.
Open Access Policy and Copyright
This journal provides immediate open access to its content on the principle that making research freely available to the public supports a greater global exchange of knowledge. Users are allowed to read, download, copy, distribute, print, search, or link to the full texts of the articles, or use them for any other lawful purpose, without asking prior permission from the publisher or the author.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under the terms of the Creative Commons Attribution license (CC BY) that allows others to share the work with an acknowledgement of the work’s authorship and initial publication in this journal.
- Authors grant the publisher commercial rights to produce hardcopy volumes of the journal for sale to libraries and individuals.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal’s published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
